در باره کتاب:
این کتاب متن چهار سخنرانی استاد اسلامی ندوشن است که در ۹ جلسه در تابستان ۱۳۷۹ در شهرکتاب ایراد شدو عناوین سخنرانی‌ها عبارت بود از: «فردوسی به عنوان سخنگوی پیروزی نیکی بر بدی»، «مولوی سخنگوی یگانگی انسانها»، «سعدی سخنگوی ضمیرآگاه ایرانی» و «حافظ سخنگوی ضمیر ناآگاه ایرانی».
در دیباچه کتاب آمده است:
«چهار گوینده بزرگی که در این جا از آنها یاد کردیم، نموداری از نامیرائی آتش ایران هستند. ادب فارسی در مجموع، رو به گشایش، روشنائی و گرمی داشته، رو به جستجو. اگر ایرانی در این دوره از تاریخ خود وقت خود را به سخن گوئی گذرانده، برای آن است که راه کردار در برابرش خالی از سنگلاخ نبوده… اکنون دیگر زمان آن رسیده که از حرف بازآید و به کردار روی برد؛ ناگزیر است چنین کند، زیرا ادامه هستیش در گرو آن است».
«در دوران بعد از اسلام وزنه فرهنگ ایرانی و نبوغ ایرانی بیشتر از هر چیز بر شعر متمرکز گشت. اکنون باید ببینیم که در روزگار ما، با دگرگونی شگرفی که در کار دنیا راه یافته، چه پیامی می‌توانیم از این آثار بگیریم. این پیام حالت دوگانه دارد: از یک سو می‌کوشد ما را به طرف ارتفاع، به جانب معنویّتی لطیف ببرد… امّا از سوی دیگر باید مراقب باشیم که به لای لای شعر در خواب نرویم. از بیدار بودن باز نمانیم. تفکّر اشراقی، اگر به انحطاط بیفتد، به نازائی و آشفتگی سرمی‌زند. باید کشانده شود به منطق و نظم تا موازنه‌ای میان عقل و احساس پدید آید. نیازهای دنیای امروز نیروی عقلانی تازه‌ای می‌طلبد».
«آنچه در این بررسی چهارگانه آمده، نه مبتنی بر تحقیق تازه، بلکه بر بینش تازه است. ما اگر ادب فارسی را در ارتباط با تاریخ در نظر بگیریم، از منفی‌های آن هم نتیجه‌گیری آموزنده خواهیم کرد، زیرا کمک به شناخت گذشته می‌کنند. در یک جامعه علیل چون احساس درد بوده و راه گریز از آن درد جسته می‌شده، غیر معهود نبوده، که به چاره جوئیهای منفی پناه برده شود؛ آنگونه که نشانه هائی از آن را در تصّوف می‌بینیم.»
