جزایر ایرانی خلیج فارس

جزایر ایرانی خلیج فارس
جزایر ایرانی خلیج فارس

مسعود کوهستانی نژاد

نویسنده

این کتاب درباره نخستین اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال ۱۳۲۹ است. طبق اسناد ارائه شده در کتاب، سه روز بعد از پیاده‌شدن نیروی نظامی ایران در ابوموسی، رزمناو انگلیسی فلیمنگو در روز ۹ اسفند/۲۸ فوریه وارد آب‌های ساحلی ایران شده و در بندر گناوه لنگر انداخت. سه روز بعد از آن و در صبح روز چهارشنبه ۱۶ اسفند، سپهبد رزم‌آرا که سهم زیادی در اعاده حاکمیت ایران بر جزایر داشت، هنگام حضور در مراسم ختم آیت‌الله فیض در مسجد شاه تهران، ترور شد. چهارده ماه بعد و در روزهای پایانی نخستین سال نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق، بار دیگر بحرین و جزایر ایرانی خلیج فارس موضوع مکاتبات اعتراض‌آمیزی از سوی دولت ایران به سفارت انگلستان در تهران شد ولی هم‌زمان پای دولت عراق نیز به میان کشیده شد.

ریال۱۸۰,۰۰۰,

ریال۱۸۰,۰۰۰,

addtocart

مشخصات کتاب

مرور کتاب

نگاه ناشر

مشخصات کتاب
شابک :
۹۷۸۶۰۰۷۱۰۶۵۶۳

تعداد صفحات : ۰

شماره چاپ : ۱

قطع : رقعي

مرور کتاب
در سال ۱۳۲۹ سپهبد رزم آرا تنها کسی بود که یک برنامه مکتوب ، مدون و همه جانبه سیاسی، اقتصادی، بازرگانی و نظامی در مورد خلیج فارس و جزایرش داشت. اقدامات برخی از کشورهای عربی و اتحادیه عرب، انگیزه مضاعفی را برای رزم‌آرا جهت اعاده حاکمیت ایران در جزایر سه‌گانه فراهم ساخت. تلاش جدی‌تر دولت برای ساماندهی اوضاع جزایر، پس از انتشار اخبار مذاکرات کمیته سیاسی عرب و به‌ویژه اقدامات دولت عراق در مرداد ۱۳۲۹ آغاز شد و در همین چارچوب و به عنوان اولین گام، امتیاز شرکت هلندی آلگمین لغو شد. از بعد نظامی، دولت ایران در اندیشه اعاده حاکمیت بر آن جزایر برآمد. تا قبل از آن، اقدامات انجام‌شده در این خصوص که به نوبه خود بسیار باارزش بودند، در حد نصب یک پرچم یا سرکشی‌های گاه و بیگاه مامورین نظامی و گمرکی ایران به آن جزایر خلاصه می‌شد. اقدامات مزبور تماما مورد اعتراض دولت بریتانیا قرار می‌گرفت و با کندن پرچم ایران، با ایرانیان مقابله می‌شد. اما این بار دولت در تدارک اقدام جدی‌تری در این زمینه برآمد. به نظر می‌رسد سخنرانی دکتر مصدق در مجلس شورای ملی روز ۱۹ شهریور ۱۳۲۹، افشاکننده خواست دولت درآغاز عملیات در جزایر جنوب بود. در آن سخنرانی دکتر مصدق در ابتدا به دیدارش با نخست‌وزیر در شب قبل از آن اشاره کرده و می‌گوید: «خواستم به استحضار مجلس شورای ملی برسانم که دیشب [۱۸ شهریور] در منزل جناب آقای صالح، بین من و آقای سپهبد رزم‌آرا ملاقاتی شد که لازم است جریان را به عرض برسانم»

بلافاصله بعد از اعلام خبر فوق، دکتر مصدق موضوع جزایر ایرانی خلیج فارس را مطرح و از یادداشت سفیر بریتانیا در تهران در آن مورد در دوره وزارت خارجه‌ای خودش در سال ۱۳۰۲ یاد کرد و گفت: در یکی از روزهای سال ۱۳۰۲ که من به وزارت خارجه وارد شدم، مرحوم منتخب‌الملک اسفندیاری رییس اداره انگلیس نامه‌ای از آن سفارت ارائه داد که رییس‌الوزرای وقت در حاشیه آن نوشته بود «ضبط شود». مرحوم اسفندیاری کسب تکلیف نمود و من گفتم که نامه را نباید ضبط نمود و موضوع باید در جریان گذارده شود. مذاکرات زیادی در چند جلسه بین من و جناب سِر پرسی لورن سفیر کبیر انگلیس روی داد و کار تمام نشده بود که دولت سقوط نموده و پس از آن نمی‌دانم کار به کجا رسید و یقین دارم آن نامه بایگانی شده است. موضوع نامه این بود که جزایر ابوموسی و شیخ شعیب واقع در خلیج فارس جزو قلمرو شیخ شارجه است و دولت ایران نمی بایستی در آنها دخالت کند. غرض از این مقدمه این است که بدانیم دولت انگلیس چرا می‌خواهد آن دو جزیره جزو قلمرو شارجه باشد و دولت ایران از هرگونه دخالتی در آنها خودداری کند. محتاج به توضیح نیست و همه می دانند که مقصود این است از شیخ شارجه بهتر می‌توان تحصیل امتیازاتی نمود تا از دولت باستانی و مشروطه ایران.

چرا دکتر مصدق موضوع جزایر خلیج فارس را در سخنرانی‌اش در مجلس شورای ملی مطرح کرد؟ آن هم بلافاصله پس از ملاقات با رزم‌آرا؟ جملات بعدی او کمی عجیب است و ارتباط آنها با موضوع جزایر و مداخلات بریتانیا، نامفهوم است. دکتر مصدق گفت: « تاکنون شرکت نفت نتوانسته است به تصویب قرارداد گس گلشاییان موفق شود. کما اینکه بحرین هم که جزء لایتجزی ایران بود و هنوز هم هست، روی همین اصولی که آقای رزم‌آرا می‌خواهند عملی کنند، امتیاز نفت داده است.» پایان‌بخش سخنرانی مزبور، ارتباط ‌دادن موضوع بحرین با انجمن‌ های ایالتی و ولایتی است. در این رابطه ناطق می‌گوید: «پس اگر ما تشکیلاتی در ولایات بدهیم با اوضاع کنونی که نمایندگان آنها را اهل مملکت انتخاب نمی ‌کنند، وضعیت بعضی از ایالات از کار بحرین بهتر نمی ‌شود و تشکیلات انجمن‌های ولایتی که آقای سپهبد رزم‌آرا تا این درجه اصرار و پافشاری می‌کنند، نه در نفع اهالی است و نه در نفع مملکت.»

به نظر می ‌رسد در ملاقات بین دکتر مصدق و سپهبد رزم ‌آرا در شب نوزدهم شهریور ۱۳۲۹ موضوع جزایر و ضرورت مداخله دولت در اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه مطرح شده و رزم‌آرا از تصمیم خود در این زمینه، دکتر مصدق را مطلع کرده باشد. او نیز تحت تاثیر آن جلسه، در سخنرانی‌اش در روز بعد در مجلس شورای ملی، بحث جزایر سه‌ گانه را بدون هیچ مقدمه‌ای مطرح کرد.

نگاه ناشر