به طور کلی می‌توان شهر را در چارچوب‌های گوناگون و مختلف نظری بررسی کرد. نظریه ای که با آن  تحولات و دگرگونی‌های شهرنشینی ایران در مجموعه‌ی این مقالات تبیین می‌شود، تاثیر الگوهای اقتصادی_اجتماعی(البته بیشتر تاکید بر شیوه تولید است) برساخت فضایی، جمعیتی و ارتباط میان شهری_روستایی است. در واقع پس از دگرگونی در الگوی توسعه در ایران است که شهرها شروع به تغییر قابل مشاهده و گسترده می‌کنند.
بر طبق این نظریه شکل شیوه تولید در ایران به دو بخش شیوه تولید سنتی و شیوه تولید سرمایه داری تقسیم می‌شود که شیوه‌ی سنتی متعلق به قبل از 1300 است و از همین سال است که به تدریج مرحله گذار از شیوه تولید سنتی به شیوه تولید سرمایه داری آغاز می‌شود.
شهرنشینی هم به موزات این تغییر شروع به تغییر می‌کند و به 2 دوره‌ی کلی تقسیم می‌شود:
1. شهرنشینی بطیء 1300_1342
2. شهرنشینی سریع: 1342 _1355
مجموعه مقالات کتاب در چارچوب این تقسیم بندی کلان و نظری مسائلی مانند: ساخت اشتغال، مهاجرت، شبکه شهرهای ایران و مسائل ناشی از رشد شهرنشینی سریع و گذار از شیوه‌ی تولید سنتی به سرمایه‌داری را بررسی می‌کند.