نویسنده در این کتاب ،دیدی تاریخی به فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دارد و این مقوله را از دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار میدهد. مهمترین وجه تمایز دانشنامه پیشروی با دانشنامههای عمومی مشهور، تخصصی بودن هر یک از مجلدات آن است. تمرکز بر بیکی از وجوه فرهنگی و تمدنی اسلام و ایران ، هر جلد این دانشنامه را قادر میسازد به درستی و با ظرافت بیشتر، به موضوع مورد بحث بپردازد و همه زوایای پیدا و پنهان موضوع را در پیشگاه خوانننده فرهیخته روشن کند.
نویسنده در مقدمه کتاب تاکید دارد:«.... فرهنگ و تمدن اسلام و ایران پدیدهای قابل توجه و اثربخش در ساختار کل فرهنگ تمدن بشری است که احیا، دوام و توسعه آن در دوران معاصر و به ویژه پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بیتردید به بررسی همه جانبه آن از حیث تاریخی بستگی دارد.کسانی که با روندها و الگوهای تاریخی کشورهای مختلف جهان آشنا هستند همواره از روند گسترش و غنای فرهنگ و تمدن اسلام و ایران اظهار شگفتی میکنند....»
نویسنده در جلد نخست دانشنامه فرهنگ و تمدن ایران و اسلام به بازخوانی تعامل دوسویه فرهنگ قرآنی و اندیشه و ذوق و خلاقیت ایرانی پرداخته است و مینویسد: قلمرو امیران ایرانی از امنترین نقاط عالم اسلام شمرده میشد و مامن و پناهگاهی بود برای علما و دانشمندان و هنرمندان سراسر جهان اسلام تا در خاک پاکش ببالند و در پیشبرد آرمانهای اسلام قدمی بردازند.
